7.
Taaguutit najoqqutallu
Kisitsisitigut paasissutissat suliarinerini
nunanut tamalaanut najoqqutassiat System of
National Acounts 1993 (SNA 93) aamma Det Europæiske Nationalregnskabssystem 1995 (ENS 1995) atorneqarput.
Danmarkimiit pisortat aningaasaqarnerat pillugit kisitsisitigut paasissutissat
saqqummersitami uani isumassasiorfigingaatsiarneqarput.
Immikkoortortaqarfiit erseqqissumik killilerneqarsimanissaat pisortat aningaasaqarnerisa misissoqqissaarnerini pingaaruteqarput. Immikkoortortaqarfiit imminnut ataqatigiinnerat titartakkami ataaniittumi takuneqarsinnaavoq, immikkoortumi tulliuttumi taanna tunngavigineqassaaq. Titartakkamiittut tamakkiisumik assersuutaanngillat.
Titartagaq 7.1
Pisortaqarfiit
7.1
Pisortat ingerlatsinerat kiffartuussinerallu
Pisortaqarfiit
niuerfiunngitsumik kiffartuussinerat
Pisortaqarfiit niuerfiunngitsumik
kiffartuussisut tassaapput suliffeqarfiit ataatsimut atuinermik pilersitsisut,
inuiaqatigiit isertitaanik aamma pigisaanik agguaaqqittartut, nalinginnaasumik
aningaasaqarnerup ineriartornissaanik anguniagaqartut. Pisortaqarfiit
niuerfiunngitsumik kiffartuussisut pisortaqarfinnit nakkutigineqartarput
tamanullu akeqanngitsumik kiffartuussinerit atorneqartarlutik.
Pisortaqarfinni allaffissorneq aamma
sullissineq annermik akileraarutinit akitsuutinillu aningaasalersorneqarput,
nioqqutissanit aamma kiffartuussinermit tunisinermit imaluunniit atuisut
akiliutaannit (ass. meeqqerivinnut akiliutit)
isertitat annikinnerupput.
Kalaallit Nunaanni pisortaqarfinni
allaffissorneq aamma sullissineq immikkoortunut pingasunut ima
agguarneqarsinnaavoq:
· Kommunit
· Namminersorlutik Oqartussat
· Kalaallit Nunaanni naalagaaffiup
ingerlatai
Kangerlussuaq aamma Pituffik
Pisortat aningaasaqarneranni Kalaallit Nunaanni
kommunit ataatsimut naatsorsorneqarput. Pituffik – kommunit avataani
inissisimasoq – Namminersorlutik Oqartussat ataanut ilanngunneqarpoq.
Kangerlussuaq piffissami 1999-2001 Namminersorlutik Oqartussat ataani
inissisimavoq. 2002-mi januaarimili Kangerlussuup allaffeqarfia
aningaasalersorneqarneralu Qeqqata Kommunianit nunaqarfittut
ingerlanneqalerpoq.
Naalagaaffiup ingerlatai aamma qallunaat
naalagaaffiat
Kalaallit Nunaanni nalaagaaffiup ataani
suliffeqarfiit aamma qallunaat naalagaaffiat immikkoortinneqartarput.
Kisitsisitigut paasissutissani naalagaaffiup tapiissutai Namminersorlutik
Oqartussat isertitaanut inissinneqarput, kisianni naalagaaffimmit Kalaallit
Nunaannut aningaasatut atorneqartutut inissinneqarsimanngillat.
Kalaallit Nunaannut aningaasartuutaasimasut
kisimik naalagaaffiup aningaasat atugaatut ilanngunneqarput
Qallunaat naalagaaffiata Kalaallit Nunaanni
ingerlatai aningaasaliiffiilu naalagaaffimmit ingerlanneqarput. Immikkut maluginiarneqassaaq
Danmarkimi ministeriaqarfiit Kalaallit Nunaannut aningaasanik
atuiffiusimasunik nalunaarusioraangamik Kalaallit Nunaannut tunngasut
Danmarkimi ingerlanneqarsimasut ilanngukkajuttarmatigit. Nunat tamalaani
najoqqutassat malillugit Kalaallit Nunaanni eqqaanniluunniit
aningaasartuutaasimasut pisortat aningaasaqarnerat pillugu kisitsisitigut
paasissutissanut taamaallaat ilanngunneqarput.
7.2
Pisortaqarfiit ingerlatseqatigiiffiutaat
Kalaallit Nunaata immikkuullarissutigaa
pisortat inuussutissarsiornermik suliaqarnerat. Ingerlatseqatigiiffiit nunat
tamalaat akornanni najoqqutassat malillugit ima agguarneqarsimapput 1)
ingerlatseqatigiiffiit pisortat allaffissornerannut aamma sullissinerannut
ilaasut, 2) ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsut pisortat suliffeqarfiutaat (kvasiselskaber)
aamma 3) pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat.
Ingerlatseqatigiiffiit ingerlanneqartut
Ingerlatseqatigiiffiup ingerlatsinermut
aningaasartuutai tunisanit kiffartuussinernillu isertitanit matussuserneqartut
minnerpaamik 50 pct.-iuppata,
ingerlatsinermut ilaasutut naatsorsuutigineqassaaq. Ingerlatseqatigiiffiup
ingerlatsinermi aningaasartuutai pisortat atorfilinnut akissarsititsinermut
tunisassiornermullu atuinermut aningaasartuutaanut ilanngunneqarput, tunisanit
kiffartuussinerniillu isertitat ingerlatseqatigiiffiup isertitaatut ilanngunneqartut.
Ingerlatseqatigiiffiit taamatut ittut assersuutaasinnaapput Kanukoka,
Asiaq/Misissueqqaarnerit aamma Kalaallit Nunaata Radioa
(KNR).
Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat
inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut (kvasiselskaber)
Namminersorlutik Oqartussat imaluunniit
kommunit ataani inissisimasut ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut tassaapput niuernermi pissutsit
malillugit tunisanit kiffartuussinerniillu isertitaat 50 pct.-imit
anginerusut. Taakku ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunik taaneqartarput. Namminersorlutik
Oqartussat ingerlatseqatigiiffiutaat ukuupput Nukissiorfiit aamma
Mittarfeqarfiit.
Pisortat ingerlatseqatigiiffii
Pisortat ingerlateqatigiiffii pisortanit
pigineqarput aamma/ imaluunniit nakkutigineqartarput, tamanna aktianik
amerlanerpaanik piginneqataanikkut pivoq, ingerlatseqatigiiffiit taamaattut
suliffeqarfittut namminersortutut inatsisit malillugit
ingerlanneqarajuttarput. Suliffeqarfiit taamaattut assersuutigineqarsinnaapput:
A/S INI, Royal Greenland A/S, KNI Pilersuisoq A/S, Tele Greenland A/S, Royal
Arctic Line A/S, Great Greenland A/S, Kalaallit Airports
International A/S il. il.
Sinneqartoorutit ikiorsiissutitullu tapiissutit
Nunani tamalaani najoqqutassat malillugit,
pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsut aamma pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat pisortat
aningaasaqarnerat pillugu kisitsisitigut paasissutissanut, ilanngunneqarneq
ajorput. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutini malittarisassat malillugit
ingerlatseqatigiiffiit taamatut ittut ingerlatseqatigiiffinnut
ilanngunneqartarnerat pissutaavoq. Ingerlatseqatigiiffiit ingerlatsinermut
ingerlaavartumik ilanngaatissat ilanngaatigereernerini amigartooruteqartarsimagaangata
pisortat ingerlatsineranni kiffartuussinerannilu tapiissutinut/ikiorsiissutinut
ilanngunneqartarput. Assinganik sinneqartoortoqartillugu pisortat
ingerlatsinerannut aamma kiffartuussinerannut aningaasat sinneqartoorutit
nuunneqartarput, isertitatut nalunaarsorneqarlutik.
Aningaasaliineq
Nunani tamalaani najoqqutassat malillugit,
pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsut pisortat aningaasaqarnerat pillugu kisitsisitigut
paasissutissanut, ilanngunneqarneq ajorput. Ingerlatseqatigiiffiit immikkut
inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsumut aningaasaliinermi
tamanna atuutinngilaq, aningaasaliisoq allarluinnarmi inissisimappat.
Assersuutigalugu kommunit inissiaataat Namminersorlutik Oqartussanit
aningaasaliiffigineqartut ilaapput, ingerlatseqatigiiffiit immikkut
inatsisitigut akisussaaffimmik tapiissuteqanngitsut ilaanngitsut,
assersuutigalugu Nukissiorfiit. Ingerlatseqatigiiffik immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsoq pisortaqarfiusumit taperneqaraangat
pisortaqarfik piginneqataasutut isigineqartarpoq, aningaasaliinerlu
nuussinertut isigineqartarluni. Ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut tunineqaraangata imaluunniit namminersortunngortinneqaraangata
pigisamik tunisinertut nalilerneqartarput, tamannalu kisitsisitigut
paasissutissani isertitatut ilanngunneqarneq ajorpoq.
2020-mi
Kalaallit Nunaanni suliffeqarfiit nuussinernik 665 mio. kr.-ik
tigusaqarput
2020-mi pisortat ingerlatsineranni aamma
Kalaallit -Nunaanni suliffeqarfinnut kiffartuussisunut nuussinerit 665 mio.
kr.-inik amerlassuseqarput. Taakkunannga pisortat ingerlatseqatigiiffiutaannut
inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut tapiissutit 157 mio.
kr.-it tunniunneqarput, suliffeqarfiillu allat tapiissutisillutik 478 mio.
kr.-inik. Ingerlatseqatigiiffiit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunut allanut aamma suliffeqarfinnut allanut
aningaasaliissutit katillugit 30 mio. kr.-iupput,
kapitali 8-mi tabeli 1a takuuk.
Aningaasanut
tapiissutit 79 mio. kr.-it kisitsisitigut paasissutissani ilaanngillat
Pisortat ingerlatsinernit aamma
kiffartuussinernit ingerlatseqatigiiffinnit immikkut inatsisitigut
akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunut aningaasaliisarpoq, taakku
aningaasaliisup suliaqarfigisaata assinganut inissinneqartarput.
Namminersorlutik Oqartussat immikkoortortaqarfiinit aningaasanik tapiiffi-gineqartartut ilaatigut tassaapput; Nukissiorfiit,
Mittarfeqarfiit aamma pisortat inissiaataat. Kommunini immikkoortortaqarfiit
aningaasanik tapiiffigineqartartut tassaapput pisortat innissiaataat.
Aningaasanik tapiissutit piginneqataassutsip annertussusaatut takussutissiatut
isigineqarmat, aningaasanik tapiissutit taakku pisortat aningaasaqarneranut
kisitsisitigut paasissutissani ilaanngillat; taakku pigisaapput nalillit
kingusinnerusukkut akigineqarsinnaasut. 2020-mi aningaasat 79 mio. kr.-it
pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunut tapiissutaasimasut pisortat aningaasaqarneranni
kisitsisitigut paasissutissani ilanngunneqan-ngillat.
Pisortat aningaasaqarneranniittussaagaluit 43 mio kr. Mittarfiliornissanut
piareersaanissamut nuunneqarput aamma 36 mio. kr.-it pisortat inissiaataanut
iluarsaassinissanut aamma inissianik sanaartornermut nuunneqarput.
7.3
Aningaasarsiorneq tunngavigalugu immikkoortiterineq
Pisortat aningaasat atugaat aamma isertitaat
isumalluutit aningaasartaasa agguataarneri malillugit aningaasarsiorneq tunngavigalugu
immikkoortiterneqartarput. Aningaasarsiorneq tunngavigalugu agguataarineq
erseqqimmat pisortat ingerlatsinerat sullissinerallu nunanut assigiinngitsunut
piffissallu ingerlanerinut sanilliunneqarsinnaalluarput.
Ingerlatsinermi aningaasat atorneqartut aamma
aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut (kapitaludgifter)
immikkoortinneqartarput. Ingerlatsinermi aningaasat atorneqartut tassaapput
pisortat tunisassiornermut aamma kiffartuussinernut ingerlatsinerannut
aningaasat atugaat. Aningaa-saliissutinut aningaasat
atorneqartut tassaapput aningaasaliissutit aamma aningaasaliissutinut
ilassutit assersuutigalugu sanaartornermut maskiinanulluniit
atugassat.
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut atuinermut
aamma nuussinermut immikkoortinneqarput, uku pissutigalugit:
· Atuinerit aamma aningaasaliinerit
(nioqqutissanut, kiffartuussinernut sulinernullu) aningaasanik atuiffiupput
pisortat namminersortunit pigisaqalernerinik naleqarlutik taamaasillutik
inuiaqatigiit akornanni isertitaqarnermut tunngavileeqataallutik.
· Nuussinerit assigiinngitsunut
immikkoortiterneqarnikuupput assersuutigalugu utoqqalinersiutinut isumalluutit
ilanngunneqartarput, tassanili pigisat nalillit aamma isertitat
aningaasaqarnermi immikkoortunut agguarneqartarlutik.
Aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut
Aningaasaliissutinut aningaasat atorneqartut
aningaasanut amerliartorti-tsinermut aamma
aningaasaliissutinut nuussinernut agguarneqarput, uku pissutigalugit:
· Aningaasanik amerliartortitsineq
tassaavoq pisortat ingerlatsineranni sullissinerannilu nutaanik
aningaasaliinernut aamma sanaartornermi aningaasartuutinut aningaasaliinernut
immikkoortortaq
· Aningaasaliissutinik nuussinerit
aamma aningaasaliilluni tapiissutit pisortat immikkoortortaqarfiini
suliffeqarfiinilu sanaartornerinut aningaasaliinerupput
Eqikkaaneq ima isikkoqarpoq:
|
|
Atuineq |
|
+ |
Nuussinerit |
|
= |
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut |
|
|
Pigisanut
nalilinnut aningaasat atorneqartut iluarsisat |
|
+ |
Aningaasaliissutinik nuussinerit |
|
= |
Aningaasaliinermi aningaasat atorneqartut |
|
|
Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut |
|
+ |
Aningaasaliinermi aningaasat atorneqartut |
|
= |
Ingerlatsinermi aningaasaliinermilu aningaasat atorneqartut katillugit |
7.3.1
Aningaasaqarnerup iluani aningaasanik atuiffiusut
Pisortat aningaasarsiornermi aningaasanik atuiffigisaat isertitaallu immikkoortiterneri ataani misissorneqarput.
1. Atorfilinnut akissarsisitsineq
Pisortat akiliutaat tamakkerlugit, akiliutigisat aamma tapiissutit pisortat
sulititsisutut atorfilinnut akiliutigisartagaat, taakkununnga aamma ilaapput
sulisut pissarsiaat aningaasaanngitsut soorlu akeqanngitsumik ineqarneq,
biileqarneq aamma oqarasuaateqarneq. Taakkununnga aamma ilanngunneqartarput
isumaginninnermut aaqqiissutinut tapersiinerit soorlu soraarnerussutisiassanut
tapiissuteqarneq.
2. Pigisanit nalilinnit aningaasanik
atuineq
Pigisat nalillit ass. maskiinat pisoqalineri
malillugit nalikillisarput. Taaguut assersuutigalugu
akileraartarnermut taputartuunneqassanngilaq.
3. Tunisassiornermi atuineq
Nioqqutissanik pisinermi kiffartuussinermilu aningaasat atorneqartut
taakkununnga ilaavoq nioqqutissiornermi pisortat sullinneqarneranut
avataaneersumit siunnersortimik ikiorneqarneq.
4. Isumaginninnikkut
atortussanik/nerisassanik tunniussinerit
Namminersortunit sanaartorneqartunik ass.
nakorsaatinik pisortanit pissaqartinneqarneq, assersuutigalugu pisortat
nakorsaatinik atuisunut akeqanngitsumik tunniussineranni. Kalaallit Nunaanni
isumaginninnermi pisiarereerlugit tunniussinerit pillugit annertunerusumik
naatsorsuutinik paasissutissaqanngilaq.
5. Nioqqutissanik kiffartuussinermillu
tunisineq
Namminersortunut imaluunniit immikkoortortanut allanut pequtinik atornikunik
tuniniaaneq, siunnersortinit akiliilluni sullinneqarneq aamma allanik tuniniaanerit
atuisumit akilerneqartut. Nioqqutissanik tuniniaanerit kiffartuussinerillu
taamaallaat akiliisoqarpat aamma pisisup akiliinissaa
isumaqatigiissutaareersimappat ilanngunneqassapput – taamaanngippat
akileraarutinut ilanngunneqassapput. Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat
immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut imaluunniit
pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat nioqqutissanik tuniniaanermi niuermi piumasaqaatinik malinnittut uani
ilanngunneqanngillat.
6. Atuinerit katillugit
Pisortat kiffartuussineri tamatigungajaavik akeqarneq
ajorneri pissutaallutik kiffartuussineq nalilerneqanngilaq. Aningaasat
atorneqartut nioqqutissat tuninerini aamma kiffartuussinerni isertitat
ilanngaaserlugit ilanngullugit atuinermi nali naatsorsorneqartarpoq:
|
|
Atorfilinnut akissarsisitsineq |
|
+ |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
+ |
Tunisassiornermi atuineq |
|
+ |
Isumaginninnikkut atortussanik/nerisassanik nuussinerit |
|
- |
nioqqutissanik kiffartuussinermillu tunisineq |
|
= |
Atuineq |
7. Erniat il.il.
Pisortat akiitsuisa erniaat aamma obligationit nalikillinerini annaasat akiitsut akilersornerinut
ilanngunneqartarput ukiumullu akiitsunut aningaasat atorneqartut nalunaarutigineqartarlutik,
taamaasilluni pisortat aningaasanik atugaanut akiligassat tamakkiisumik
ersersinneqartarput.
8. Ikiorsiissutitut tapiissutit
Ingerlatsinermut tapiissutaapput ingerlaavartumik nuunneqartartut pisortat
aqutsinermit kiffartuussinermiillu nioqqutissiortunut nuuttagaat, suliffissaqartitsinissaq
siunertaralugu aamma akit akissarsiallu sunnerniarlugit.
· Pisortat ingerlatseqatigiiffiutai immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut: tassaapput ingerlaavartumik ingerlatsinermi amigartoorutinut matussusiilluni ikiorsiissutit.
· Ingerlatseqatigiiffiit allat: ingerlatsinermi ingerlaavartumik amigartoorutinut matussusiilluni ikiorsiissutit.
9. Ingerlaavartumik aningaasanik
nuussinerit allat
Pisortat immikkoortortaqarfiinut, angerlarsimaffinnut, aningaasanik
iluanaarniarfiunngitsunut suliffeqarfinnut aamma nunanut allanut
ingerlaavartumik aningaasanik nuussinerit.
· Pisortat immikkoortortaqarfiinut:
tassani pineqarput Namminersorlutik Oqartussanit kommuninut ataatsimoortumik
tapiissutit. Qallunaat naalagaaffiannit ataatsimoortumik tapiissutit tassunga
ilanngunneqanngillat, oqaatigineqareersutut qallunaat naalagaaffiat aamma
Kalaallit Nunaanni naalagaaffiup immikkoortortaqarfii immikkoortinneqartarmata.
· Isumaginninnermi karsinut aamma
aningaasaateqarfinnut: pisortat ingerlatsinerannit aamma sullissinerannit
isumaginninnermi pisartakkat assersuutigalugu ullormusianik ikiorsiisarneq.
Innuttaasut amerlasuut taamatut isumaginnittunut inatsit malillugu
akiliisussaatitaasarput. Ikiorsiinermut karsi aningaasaateqarfiillu Kalaallit
Nunanni atuutinngillat.
· Angerlarsimaffinnut:
isumaginninnermi assersuutigalu utoqqalinersiutinik, suliffissaaleqinermi,
napparsimanermi aamma erninermi, inigisamut tapisinermi, ilinniarnermusinermi
aamma isumaginninnermi tapiissutinik nuussinerit.
· Namminersortunut
iluanaarniarfiunngitsumik suliffeqarfinnut angerlarsimaffinni atugassanut:
soqutigisaqaqatigiit kattuffiinut assersuutigalugu sulisartut kattuffiinut,
inoqutigiit ulluinnarni atugaanik pitsanngorsaaniartunut tapit.
10. Ingerlaavartumik aningaasanik nuussinerit katillugit
7-9-mi aningaasat atorneqartut katinneri.
11. Ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut
katillugit
1-9-mi aningaasat atorneqartut katinneri.
12. Aalajangersimasunut aningaasaliinerit
nutaat
Ukioq ataaseq sinnerlugu atasussamik naatsorsuuteqarluni assersuutigalugu
maskiinanik aamma illunik assigisaanillu aningaasaliineq. Tassani pineqarput
eqqaaviit ikuallaaviit, aqquserngit, sissiukkat aamma ikaartarfiit, pisortat
ingerlatsinerannit sullissinerannillu pigineqartut.
13. Illusinernut il.il. aamma aningaasaliinermi
iluanaarutinut tunngasut allat
Illunik sanaartukkanillu
pioreersuunerusunik pisineq. Sanaartukkanik assigisaanillu pisinermi
ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit, sanaartukkanik allanik akigisaqarnermi
isertitat ilanngaatigalugit.
14. Quersuarniittunik allannguinernut
Pilersaarusiorneq pissutaalluni ingerlatsinermi aamma sullissinermi pisortat
taamaallaat ikiuigasuarnissamut aamma akuliunnernut atortussanik
toqqorsivinniititaqartarput. Atortut allat pisiat ingerlaannaq atorneqartarput
sanaartornermullu atugassatut naatsorsuutigineqartarlutik. Quersuarmut pisiat
amerlassusaat quersuarmit atukkat ilanngaatigalugit naatsorsorneqartarput.
15. Nunaminertanik aamma
piginnittussaatitaanernik pisineq
Nunaminertanik pisineq (illut sanaartukkallu allat nunaminertamiittut
taakkununnga ilanngunneqarneq ajorput – illunut assigisaanullu pisianut ilanngunneqartaramik).
Piginnittussaatitaanerit assigiinngitsut aamma tunisassiat immikkut ittut
taakkununnga aamma ilaapput. Nunaminertanik akigisaqarnermi aamma
tunisinissamut pisinnaatitaanermik akigisaqarnermi isertitat ilanngaatigalugit
naatsorsorneqartarput.
16. Pigisanut nalilinnut aningaasat
atorneqartut iluarsisat katillugit
12-15 imi aningaasat atorneqartut katinneri.
17. Aningaasaliissutit aamma aningaasanik
nuussinerit allat
Tamakkiisumik imaluunniit ilaannakortumik nutaamik aalajangersimasunut
nuussilluni aningaasaliineq, taakkununnga ilaatigut ilaapput pinngortitaq
pissutaalluni ajunaarnersuaqartillugu taarsiineq.
7.3.2
Aningaasarsiorneq tunngavigalugu isertitsiffiusartut
Isertitat sinneruttut tamarmiusut
Pisortat isumaginninnermik ingerlatsineranni ilanngaatitaqanngitsumik
isertitaat. Isumaginninnermik suliaqarnerup nalinga aningaasat atorneqartut
tunngavigalugit naatsorsorneqartarput, pisortat ingerlatsinermi sullissinermilu
aalajangersimasunik pigisanik nalilinnik atuinerat isertitat sinneruttut
tamarmiusut assigaat:
|
|
Atorfilinnut akissarsisitsineq |
|
+ |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
+ |
Tunisassiornermi atuineq |
|
+ |
Nioqqutissiornerup nalinga |
|
- |
Tunisassiornermi atuineq |
|
= |
Isertitat sinneruttut tamarmiusut |
|
- |
Pigisanit nalilinnit aningaasanik atuineq |
|
= |
Isertitat sinneruttut tamarmiusut |
1. Pisortat ingerlatseqatigiiffiinit
immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsunit isertitat
Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaannit immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunit iluanaarutit. Malugiuk uani taamaallaat pineqarput
pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsut iluanaarutitallit: Pisortat ingerlatseqatigiiffiutaat
immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik tunineqarsimanngitsut
amigartoorfiusartut aningaasartuutinut ukununnga ilaapput; Pisortat
ingerlatseqatigiiffiutaatut immikkut inatsisitigut akisussaaffimmik
tunineqarsimanngitsunut ikiorsiissutit/ tapiissutit.
2. Erniat aamma iluanaarutit
Pisortat suliffeqarfiutaasa erniaanit isertitat aamma iluanaarutit. Malugiuk
pisortat suliffeqarfiutaat amigartoorfiusartut aningaasartuutinut ukununnga
ilaapput, suliffeqarfinnut allanut ikiorsiissutit/ tapiissutit.
3. Nunaminertanit, atuinissamut
pisinnaatitaanermit il.il. isertitat
Pisortat nunaminertanit isertitaat aamma atuinissamik pisinniaatitaanernik ass. patentinit atuinissamut pisinnaatitsinermit isertitat.
4. Nioqqutissiornermi aamma
eqqussuinermi akileraarutit (toqqaannanngikkaluarlugu akileraarutit)
Nioqqutissiornermi tunisanit kiffartuussinermiillu eqqussuinerni akileraarutit.
Taakkununnga uku ilaapput: Eqqussuinermi akileraarutit taakku
annertunerupput, Assartuinermi assigiimmik akeqartitsinissami
akileraarut assigiimmik akeqartitsinermik aningaasaliisuusoq Kalaallit Nunaanni
immikkuullarissutut ilanngunneqarpoq.
5. Ingerlaavartumik isertitanit aamma
pisuussutsinit akileraarutit (toqqaannarlugu akileraarutit)
Akiligassat pisortat suliffeqarfinnut inoqutigiinnullu akileqqusartagaat; inuit
isertitaminnit, suliffeqarfiit, qamutinillu motorilinnit qamuteralannit
akileraarutaat.
6. Isumaginninnikkut
tapiissuteqartarnermik aaqqissuussineq, tapersiisussaatitaaneq
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
7. Kajumissuseq naapertorlugu
iliuuseqarnermi tapersiineq, isumaginninnikkut tapiissuteqartarnermik aaqqissuussineq
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
8. Isumaginninnermut
tapiissuteqartarnermut aaqqissuussinernut ilanngussinerit (imputerede)
Maannakkut Kalaallit Nunanni atorneqanngilaq.
9. Ingerlaavartumik aningaasanik
nuussinerit allat:
Pisortat immikkoortortaqarfiinit,
immikkoortortaqarfinnit allanit, nunanillu allanit ingerlaavartumik
aningaasanik tapiisarnerit. Qallunaat naalagaaffiata Namminersorlutik
Oqartussanut tapiissutaat, aamma aalisarneq pillugu EU-mi isumaqatigiissummit
isertitat.
10. Ingerlatsinermi isertitat katillugit
1-10- mi aningaasat isertitat katinneri.
11. Aningaasaliissutinut akileraarutit
Akileraarutit pisuussutinut aamma pigisanut. Maannakkut Kalaallit Nunanni
atorneqanngilaq.
12. Aningaasaliissutinut/-nit nuussinerit allat
Tapiissutit il.il. aningaasat aalajangersimasumik atugassat sanaartornermi
aningaasartuutinut.
7.4
Suliaqarfinnut immikkoortiterineq
Suliaqarfinnut immikkoortiterinermi
pisortat suliaqarfinni aningaasanik atuinerat ersersinneqarpoq. Nunat tamalaat
akornanni immikkoortiterinermi atorneqartartoq Classification of Functions of Government,
COFOG malinneqarpoq. Aningaasartuuteqarfiit pingaarnerit qulit
immikkoortinneqarlutik:
· Nalinginnaasumik pisortat
kiffartuussineri
· Illersornissaq
· Inuiaqatigiinni toqqissisimaneq
isumannaassuserlu
· Aningaasaqarnermut tunngasut
· Avatangiisit
innarlitsaaliorneqarnerat
· Inissiat aamma pisortat illuutaat
· Peqqinnissamut Isumaginnittoqarfik
· Sunngiffik, kulturi upperisarlu
· Ilinniartitaaneq
· Isumaginninneq
Suliaqarfinnut agguarneqarneri
assersuutitalerlugit ataani allaaserineqarput.
Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri
1.1
Inatsisinik atortitsineq, inatsisiliorneq, akileraartarneq aamma
aningaasaqarneq
Pingaarutilinnut nalinginnaasunullu, politikkikkut
aamma aningaasaqarnikkut pisortaqarfiit/ allaffeqarfiit taassumalu iluani ass. Naalakkersuisut, Inatsisartut Ombudmanditullu
suliffeqarfinnut aningaasat atorneqartut.
1.2 Nunanut allanut aningaasatigut ikiuineq
Nunanut allanut aningaasatigut tapersersuineq imaluunniit tunissuteqarneq.
1.3
Nalinginnaasumik kiffartuussinerit
Sulisoqarnermi kiffartuussinerit, nalinginnaasumik kisitsisitigut paasissutissani
kiffartuussinerit (Naatsorsueqqissaartarfik), pisortat nalunaarsuutaat,
suliffeqarfinnik ingerlatsinerit, (naqiteriviit pisortanit ingerlanneqartut),
qarasaasiakkut suliarinninnermi eqiterineq.
1.4
Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri pillugit tunngaviusumik
ilisimatusarneq aamma ilinniartitaaneq
Aningaasat atorneqartut, taarsigassarsiat aamma tunngaviusumik misissuinermi
tapiissutit ass. ASIAQ.
1.5
Nalinginnaasumik pisortat kiffartuussineri il.il
Qinersinermi, inuit taasisinneqarneranni, atuinermi allanngortitsinerni
aningaasat atorneqartut.
1.6 Pisortat akiligassaannik
nuussinerit aamma nalinginnaasumik nuussinerit
Nuussinerit nalinginnaasumik ingerlatsinermi
assigiinngitsunut qaffasissutsinut ass. Namminersorlutik
Oqartussat nalinginnaasumik nussisarnera kommuninut.
Illersornissaq
2.1 Sakkutooqarnikkut illersornissaq
il.il.
Sakkutooqarnermut illersornissamut aningaasat atorneqartut; Arktisk Kommando aamma Siriuspatrulje.
2.2 Innuttaasunik illersuineq
Innuttaasunut illersornissaanut allaffissornikkut ingerlatsineq aamma
innuttaasunut illersornissaanut suliaqartunut kiffartuussinerit.
Inuiaqatigiinni
toqqissisimaneq isumannaassuserlu
3.1
Politeeqarneq
Politiinut aamma aalisarnermut nakkutilliinermut
aningaasat atorneqartut
3.2 Qatserisartoqarneq
Qatserisartoqarnermut aningaasat atorneqartut.
3.3 Eqqartuussiveqarneq
Eqqartuussiveqarnermut aningaasat atorneqartut.
3.4 Parnaarussiveqarneq
Parnaarussiveqarnermut isertitsiveqarnermullu aningaasat atorneqartut.
3.5 Inuiaqatigiinni toqqissisimaneq
isumannaassuserlu il.il.
Aningaasat atorneqartut allat toqqissisimanermut isumannaassusermullu il.il.
Aningaasaqarnermut
tunngasut
4.1 Nalinginnaasumik
aningaasaqarnermi, niuernermi suliffeqarfinnilu suliassat
Avammut tunisinernut annertusaanernut,
niuernermi politikkinut, kisermaassinernut
naleqqussaanernut, nioqqutissat ilisarnaataanik piginnittussaatitaanermi,
silassamik nalunaarsuinernut, suliffeqarfinnik, inuussutissarsiutinut tapinik,
suliffissarsiuussisarfinnik, sulianullu soqutiginnittunik aqutsinernut
aningaasat atorneqartartut.
4.2
Nunalerineq,
orpippassualerineq, aalisarneq piniarnerlu
Nakkutilliinernut, tapersiinernut inuussutissarsiutinullu malittarisassaliornermut
aningaasat atorneqartut.
4.3
Ikummatissaq
aamma nukissiuuteqarneq
Innaallagissamut, kiammik gassimillu
nakkutilliinermut pilersuinermullu aningaasat atorneqartut. Uuliaqarfinnik, naturgasseqarfinnik il.il. misissuinerit.
4.4
Aatsitassanik piianeq, suliffeqarfiit sanaartorfiusut/pilersitsisartut
Nakkutilliinermut, tapersiinermut aamma inuussutissarsiutinut malittarisassaliornermut
aningaasat atorneqartut.
4.5
Assartuineq,
attaveqaqatigiinneq aamma inuussutissarsiutit allat
Aqqusinernik (tassunga ilaapput ikaartarfiit immallu iluatigut putorsuit),
immakkut aqqutinik sissiukkanillu ingerlatsineq (tassunga ilaapput sikoqassutsinik
misissuisartut), qimuttuitsut aqqutaannik, silaannakkut angalasunik
ingerlatsissutinillu allanik (tassunga ilaapput bussit ingerlasarneri
allaffissornikkullu ingerlanneri) pillugit allaffissornikkut ingerlatsineq.
4.6 Aningaasanik aqutsinermut
ilisimatusarneq aamma ilinniartitaaneq
Aningaasaqarnermut tunngasunik ilisimatusarnermut aamma ineriartortitsinermut
aningaasat atorneqartut.
4.7 Aningaasaqarnermut tunngasut
il.il.
Aningaasaqarnermut tunngasunut assersuutigalugu nalinginnaasumik tapiissutinut
qulaani allassimasunut suliaqarfinnut inissinneqarsinnaanngitsunut aningaasat
atorneqartut allat.
Avatangiisit
innarlitsaaliorneqarnerat
5.1
Eqqakkanik
imermillu maangaannartitanik nakkutiginninneq, mingutsitsinerup akiorniagaanera
Eqqakkanik
katersinernut, suliarinerinut eqqarnerinullu aningaasat atorneqartut. Kloakkeqarnermik imermillu atorneqarsimasumik suliaqarnermut
allaffissornikkut suliarinerinullu aningaasat atorneqartut. Silaannaap aamma
silap pissusaanut, issup erngullu nunap iluaniittup mingutsinneqannginnissaanut
aningaasat atorneqartut.
5.2
Uumassusillit nunallu immikkuullarissuunerisa illersornissaat
Uumasut, naasut aamma nunap illersorneqarnissaanut aningaasat atorneqartut.
5.3 Avatangiisit
innarlitsaaliorneqarnerat
il.il.
Avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerannut nalinginnaasunut aningaasat
atorneqartut, avatangiisit innarlitsaaliorneqarnerannut nuussinerit.
Inissiat
aamma pisortat illuutaat
6.1 Inissialiorneq
Inissianik nakkutilliinermut, ingerlatsinermut iluarsaassinermullu aningaasat
atorneqartut, aamma tapiissutit inoqutigiit ineqarnermut akiliummi meeqqanut
tapiissutaanit allaanerusut.
6.2 Inissiat aamma pisortat
illuutaat
Illoqarfinnik eqqaanillu ineriartortitsineq, sanaartorfigissaanernut,
nunanut uuttortaanernut, pilersaarusiortunut assigisaanullu aningaasat atorneqartut.
Pisortat imeqarfiinik, imertartarfiutaanik, ledninginik assigisaanillu
sanaartorneq iluarsaassinerlu. Inissiat pisortallu illutaat pillugit ilisimatusarneq
aamma ineriartortitsineq.
Peqqinnissamut
Isumaginnittoqarfik
7.1
Nakorsaatit/katsorsaatit
assigiinngitsut, sakkuutit atortussallu
Nakorsaasiortunit tunniuneqartunut aamma nakorsaatinut aningaasat atorneqartut,
kiisalu isarussanut tusartaatinut nakorsaatinut tunngasunut allanut aningaasat
atorneqartut.
7.2
Napparsimavimmut
unitsitaanani nakorsartinneq
Inuit ataasiakkaanut peqqinnissaqarfiit kiffartuussineri soorlu nakorsamiit
ikiorneqarneq, nakorsamiit immikkut paasisimasalimmiit ikiorneqarneq,
kigutileritinneq aamma paramedicinske (nakorsatut
ilinniarsimanngikkaluarluni sulineq) ass.
kappoqqusersuilluni katsorsaanermut, tungiuinermut
il.il. tunngasunik.
7.3
Napparsimaveqarnikkut kiffartuussinerit
Inuit ataasiakkaanut peqqinnissaqarfiit kiffartuussinerit ukununnga tunngasut;
napparsimaveqarfiit tunngasut, paaqqutarinninneq peqqissarnermilu
angerlarsimaffiit, katsorsaatinut qitiusoqarfiit aamma erninissamut
nakorsiartarfiit.
7.4
Peqqinnissamut isumaginnittoqarfik pillugu ilisimatusarneq ilinniartitaanerlu
Peqqinnissamut isumaginnittoqarfik pillugu ilisimatusarnernut ineriartortitsinernullu
aningaasat atorneqartut.
7.5 Peqqinnissamut
isumaginnittoqarfik il.il.
Peqqinnissamut isumaginnittoqarfiup iluani ingerlatsineq pillugu aningaasat
atorneqartut allat.
Sunngiffik,
kulturi upperisarlu
8.1
Sunngiffimmi
timersornermilu kiffartuussinerit
Sukisaarsaartarfinnik, pinnguartarfinnik sanaartorneq aamma aserfallatsaaliuineq
timersoqatigiiffinnullu tapiisarneq.
8.2
Kulturikkut
kiffartuussinerit
Katersortarfiit, atuakkanik atorniartarfiit, isiginnaartitsisarfiit,
oqaluttuarisaanermut attuumassusillit illut, erinarsoqatigiit, kulturikkut
sammisaqartitsiviit, radio aamma tv, aviisit, nipilersukkanik
saqqummersitsiviit.
8.3
Upperisarsiorneq peqatigiiffiillu allat
Ilageeqarnermik ingerlatsinermut aningaasat atorneqartut, inuusuttunut
isumaginninnernullu peqatigiiffinnut tapiissuteqarneq, suliatigut peqatigiiffiit,
politikkikkut partiinut il.il.
8.4 Sunngiffik, kulturi upperisarlu
il.il.
Ingerlatsineq, ataqatigiissaarineq aamma politikkimik
nakkutiginninneq. Aningaasat atorneqartut allat sunngiffimmut, kulturimut
upperisamullu qulaani isumaginnittoqarfinni atassuteqanngitsut.
Ilinniartitaaneq
9.1 Meeqqat atuarfiat assigisaallu
Meeqqat
atuarfianut, inuusuttut atuarfiinut aamma efterskolinut aningaasat
atorneqartut.
9.2
Inuusuttut
ilinniarfii
Ass. ilinniarnertuunngorniarfinnut, niuernermut
ilinniarfinnut aamma teknikimik ilinniarfinnut aningaasat atorneqartut.
9.3
Qaffasinnerusumik
aamma ingerlariaqqiffiusumik ilinniarneq. Qaffasissumik aamma
ingerlariaqqiffiusunut ilinniarfinnut aningaasat atorneqartut, ass. ilisimatusarfinnut.
9.4
Qaffasissusiligaanngitsumik ilinniarneq
Qaffasissuligaanngitsumik ilinniarfinnut aningaasat atorneqartut, ass. inersimasunut aamma ilinniaqqilluni ilinniarfinnut.
9.5 Ilinniartitaaneq il.il.
Ilinniartut ineqarfiinut ingerlatsitsinermut aamma
ilinniartitsinermut atatillugu ikiuinikkut kiffartuussinermut aamma
allaffissorluni ingerlatsinernut aningaasat atorneqartut.
Isumaginninneq
10.1
Nappaateqarneq
innarluuteqarnerlu
isertitanut annaasanut imaluunniit isertitat ikilinerini annaasanut taarsiissutit,
ass. napparsimanermi, peqqissarnermi, sulilluni
misiliinermi piffissamiluunniit killilimmik sulinermi pisortanit nuussat.
Innarluutilinnut isumaginninnermik suliffeqarfinni ingerlatsineq
10.2
Utoqqalineq
Siusinaarlutik soraarnerusutisiassanut aamma soraarnerusutisiassanut, utoqqarnut ikiortinut,
angerlarsimaffimmi ikiortinut aamma isumaginninnikkut suliffeqarfinnik
ingerlatitsinernut ass. utoqqaat angerlarsimaffiinut
pisortat nuussisarnerat.
10.3
Ilaqutariit
meeqqallu
Pisortanit pissaqartinneqarneq aamma ilaqutariinnut meeralinnut inuussutissanik
ikiorsiissuteqarneq. Naartunermi ullormusiat, meeqqat aningaasat pisartagaat.
Inunnik isumaginnittoqarfinnut ass. Paaqqinnittarfinnut,
meeqqerivinnut, perorsaavinnut, ilaqutarsianut il.il. aningaasat atorneqartut.
10.4
Suliffissaaleqineq
Isertitanut amigaatinut taarsiussat imaluunniit suliffissaaleqinermi isertitat
millisinneqarnerannut pisortat nuussisarnerat.
10.5 Inissiat
Ineqarnermut tapiissutit aamma isumaginnermi allamut tapiissutit, soorlu
angerlarsimaffinnut ineqarnermut akiligassanut ikiorsiissutit.
10.6
Isumaginninnermi
tunniuttakkat
Inunnut ataasiakkaanut ass. immikkoortitaaleriataarsinnaasunut
ass. Akissaqanngitsunut, aningaasarsiakitsunut, imigassamik
aamma ikiaroornartunik atornerluisunut, nakuuserfigitittartunut il.il.
isumaginninnermi tunniuttakkat. Qimarnguinnut, pinaveersaartitsinernut
pisortallu allatigut ikiorsiisarnerannut aningaasat atorneqartut.
10.7
Isumaginninneq
il.il.
Isumaginninnermut aningaasat atorneqartut allat isumaginninnermut
ilisimatusarnermut ilinniartitaanermullu aningaasat atorneqartut ilanngullugit.